احساس شرم

احساس شرم یکی از عمیق‌ترین هیجانات انسانی است که می‌تواند سال‌ ها در ذهن و روان انسان‌ها باقی بماند. حتی وقتی که شرایط و عامل محرک آن مدت‌های زیادی است از بین رفته است، اما این احساس همچنان باقی مانده و آزاردهنده خواهد بود.

این احساس برخلاف ترس یا شادی که با از بین رفتن علتشان فروکش می‌کنند، ماندگاری زیادی داشته و می‌تواند به شکل زیر پوستی روی افکار، رفتار و حتی سلامت جسمی و روحی انسان‌ها نیز اثر بگذارد. خیلی از ما انسان‌ها لحظاتی را تجربه کردیم که ترجیح دادیم از دید همه ناپدید شویم. همان حس معروف که می‌گوییم: «می‌خواستم آب شوم بروم توی زمین» 

شرم می‌تواند واقعی یا حتی کاملاً ذهنی باشد.  یعنی شاید اتفاقی که باعث آن شده اصلاً در دنیای واقعی وجود خارجی نداشته باشد. اما ذهن ما آن را به عنوان حقیقت ثبت کرده و اثراتش را اعمال می‌کند. در صورتی که چنین احساسی مدیریت و پردازش نشود، قادر است زندگی افراد موفق را هم از درون نابود کند. 

شرم چیست و چگونه شکل می‌گیرد؟

شرم احساسی است که زمانی آن را تجربه می‌کنیم که باور داریم اقدامی نادرست انجام داده‌ایم یا به نوعی ارزشمندی‌ مان از دست رفته است. این حس می‌تواند بر اثر رویدادهای واقعی یا تصورات ذهنی به وجود بیاید.

حتی گاهی اوقات ما انسان‌ها دچار شرم نیابتی می‌شویم. برای مثال وقتی دو نفر در حضور ما با هم دعوا می‌کنند و به هم فحش می‌دهند، با اینکه موضوع هیچ ارتباطی به ما ندارد، احساس خجالت و ناراحتی در وجودمان شکل می‌گیرد.

شرم در خیلی از مواقع ریشه در تجربیات کودکی دارد. برای مثال وقتی کودک ناخواسته لیوان شیر را روی زمین می‌ریزد و می‌شنود که “چقدر دست و پا چلفتی هستی!” این پیام را به ذهن او می‌رساند که من آدم بی‌ارزشی هستم.

چنین جملاتی نه تنها باعث ناراحتی لحظه‌ ای کودک می‌شوند، بلکه در ناخودآگاه او باقی می‌مانند و در بزرگسالی شبیه به یک صدای درونی منتقد و آزاردهنده ظاهر می‌شوند. 

چرا شرم به آسانی از بین نمی‌رود؟

برخلاف احساساتی مانند ترس یا شادی که با حذف علتشان از بین می‌روند، شرم ریشه‌ دار است و به این آسانی‌ ها از بین نخواهد رفت. این احساس به مرور به بخشی از هویت فرد تبدیل شده و در موقعیت‌های مختلف فعال می‌شود حتی اگر شرایط فعلی هیچ ارتباطی به گذشته داشته باشد باز هم احساس شرم به وجود می‌آید. 

شرم مانند لایه پنهان زیر سایر احساسات عمل می‌کند. می‌تواند غم یا خشم را تقویت کند و حتی موجب شود که فرد از نشان دادن هیجانات واقعی اش خودداری کند. زیرا صدای درونی ملامتگر به او می‌گوید که تو به درد نمی‌خوری یا تو همیشه مقصر هستی. این جملات بازتاب شرم در روان ماست. 

تاثیرات شرم بر زندگی فردی و اجتماعی 

احساس شرم زندگی افراد را در سطوح عمیق فردی و اجتماعی تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.  به همین علت خیلی مهم است که این احساس را جدی بگیرید و در پی درمان آن باشید. برخی از مهم‌ترین تاثیرات احساس شرم روی زندگی فردی و اجتماعی افراد شامل موارد زیر می‌شوند: 

• کاهش اعتماد به نفس: فرد دائماً خود را ناکافی تلقی می‌کند ‌
• انزوای اجتماعی: میل زیاد به پنهان شدن و اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی. 
• مشکلات شغلی و تحصیلی: عدم داشتن جسارت در بیان ایده‌ها یا پذیرش مسئولیت‌ها. 
• مشکلات عاطفی: ناتوان بودن در برقراری روابط سالم به علت ترس از قضاوت شدن. 
• سلامت روان: افزایش احتمال ابتلا به افسردگی، اضطراب و دیگر اختلالات روانی در صورت گسترش احساس شرم.

ارتباط بین احساس شرم و فرهنگ چیست؟

در فرهنگ‌ های شرقی از جمله ایران، شرم با شدت بیشتری احساس می‌شود. زیرا ارزش گذاری اجتماعی و تقدس سازی از مفاهیمی مانند خانواده، معلم یا بزرگترها اتفاق می‌افتد. در این فضا حتی داشتن احساسات منفی نسبت به افرادی که مقدس شده‌اند باعث ایجاد احساس شرم می‌شود. این چرخه اشتباهاتی از احساسات ناخوشایند می‌سازد که شکستن آن بسیار دشوار است.

شرم نیابتی و اثرات آن 

شرم نیابتی وقتی اتفاق می‌افتد که ما به خاطر اعمال یا رفتار دیگران احساس خجالت می‌کنیم. حتی اگر هیچ نقشی در آن رفتار نداشته باشیم. این نوع شرم می‌تواند به اندازه شرم شخصی آسیب زننده باشد و باعث ایجاد اضطراب اجتماعی و خود انتقادی شدید شود.

چطور می‌توان با احساس شرم مقابله کرد؟

اگر درگیر احساس شرم شده‌اید و حس می‌کنید که این موضوع شما را آزار می‌دهد و ابعاد زندگی شما را تحت تاثیر مستقیم خود قرار داده است، نگران نباشید. ما در مجموعه دریچه آگاهی کنارتان هستیم تا احساسات منفی را از شما دور کنیم با انجام اقدامات زیر راحت‌تر می‌توانید با احساس شرم مقابله داشته باشید؛

1. شناخت شرم: اولین و مهم‌ترین قدم آگاهی از حضور این احساس و تشخیص موقعیت‌هایی است که آن را فعال می‌کند.
2. بازنگری افکار منفی: بهتر است که افکار ملامتگر و منفی را با جملات حمایتگرانه و مثبت نسبت به خود جایگزین کنید.
3. صحبت با فردی مطمئن یا درمانگر: بیان احساسات و تجربیات بار روانی شرم را کاهش می‌دهد. پس بهتر است که حتماً با فردی مطمئن یا مشاور متخصص در این زمینه مشورت کنید. سرکار خانم ندا بهشتی می‌تواند در این حوزه کمک‌ های ارزشمندی را به شما ارائه دهد تا از احساس ناخوشایند شرم رهایی یابید.
4. تمرین خود شفقتی: یادگیری داشتن رفتار مهربانانه با خود‌. همان قدر که با یک دوست یا با اعضای خانواده مهربان و صمیمی رفتار می‌کنید با خودتان نیز صمیمی و مهربان باشید. 
5. قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی مثبت: کسب تجربه موفقیت‌های کوچک جهت بازسازی حس اعتماد به نفس. 

شرم پنهان چیست؟ 

زمانی که از احساس شرم هم خجالت می‌کشیم، درگیر شرم پنهان شده‌ایم‌. یکی از پیچیده‌ ترین جنبه‌ های شرم این است که گاهی خود آن نیز به منبع شرم تبدیل می‌شود.  یعنی فرد ضمن اینکه به علت یک موقعیت خاص احساس شرم می‌کند از اینکه این احساس را هم دارد خجالت می‌کشد‌ این پدیده لایه‌ های بیشتری از خود انتقادی و فشار روانی را برای فرد ایجاد می‌کند که مقابله با آن بسیار دشوار است. 

سخن آخر 

شرم احساسی است که اگرچه بخش طبیعی از تجربه انسانی است اما در صورت تداوم و عدم مدیریت تاثیر ویرانگر روی زندگی فرد می‌گذارد. ریشه‌ های شرم معمولاً در تجربیات کودکی و باورهای فرهنگی نهفته هستند که همین موضوع رها شدن از آن را دشوار می‌کند.

شناخت احساس شرم صحبت کردن درباره آن و یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای می‌تواند به ما کمک کند تا قربانی این احساس نشویم و زندگی سالم‌تری را تجربه کنیم. اگر دوست دارید که احساس شرم شما را آزار ندهد،  مجموعه دریچه آگاهی آماده پاسخگویی به ابهامات و سوالات شما در این زمینه است.